SNEEK - Maanden achtereen werkten ze zich in het zweet aan boord van de Willem Barendsz. Vaak tot aan hun enkels in het bloed, spek en traan van de walvissen die ze verwerkten op het fabrieksschip. De jonge mannen die na de oorlog meevoeren op de Nederlandse walvisvaart, waren de trots van de wederopbouw. Maar toen de zeeën leeg raakten en de walvissen met uitsterven bedreigd, kantelde dat beeld. Walvisvaarders worden niet langer gezien als hard werkende helden, maar als moordenaars.

In de tentoonstelling ‘Bloed, zweet en walvistraan’ in het Fries Scheepvaart Museum in Sneek, laat gastcurator Anne-Goaitske Breteler (25) zien hoe de Nederlandse walvisvaart door de eeuwen heen beleefd werd. Zowel door buitenstaanders als door de walvisvaarders zelf. “De walvisvaart gaat over veel meer dan alleen de jacht op walvistraan” zegt Breteler. “In deze tentoonstelling wil ik graag die nuance laten zien. De geschiedenis van de walvisvaart mag niet verwateren door het taboe dat op dit onderwerp rust.”

De keerzijde
Uniek is dat Breteler voor de tentoonstelling kan putten uit dagboeken, fotoboeken en andere herinneringen van de naoorlogse walvisvaarders. Dat werpt een nieuw licht op de zaak. Want de jonge mannen voeren vooral mee voor het avontuur en het geld, maar zagen ook toen al de keerzijde. Zo vertelt Durk van der Veen in een interview: “Sa no en dan skeaten se in wyfke mei de jongen der noch yn, fierhinne klear om geboaren te wurden. Ja, dat wie wol skande hear.” Durks maat Nutte Dijkstra schrijft in zijn dagboek: Vanmorgen heb ik het drama van de walvisvangst gezien. Ja noem het maar een drama hoe die arme beesten aan hun eind komen. <.../> Nou het is moorden hoor.

In de tentoonstelling wordt niet om de brute jacht heengedraaid. Breteler: “Juist door alles zo expliciet te laten zien, zoals het voor die walvisvaarders echt was, wil ik de bezoeker stimuleren om een eigen mening te vormen. Daarom hebben we middenin de tentoonstelling ook een tunnel gebouwd, die alle zintuigen prikkelt. Je hoort geluiden en stemmen, ziet foto’s en filmbeelden, en je mag er ook aan echte baleinen en potvistanden voelen.”

Geluidsvervuiling
‘Bloed, zweet en walvistraan’ belicht de walvisvaart vanaf de 17e eeuw, tot aan het heden. Want vandaag de dag zijn walvisvaarders vooral onderzoekers en actievoerders. Een van hen is de Terschellinger muzikant Tristan Visser. Hij strijdt tegen de ‘geluidsvervuiling’ in de oceaan, die de communicatie tussen walvissen verstoort. In Groenland maakte hij muziek waar de walvissen op reageerden. Het resultaat daarvan is ook te horen en zien in de tentoonstelling.

Interactieve presentatie voor gezinnen
Voor gezinnen met jongere kinderen is er aanvullend op ‘Bloed, zweet en walvistraan’ een interactieve presentatie over het grootste dier ter wereld: de blauwe vinvis. Rondom een 10 meter lange stellage waarop ‘Femke de blauwe vinvis’ is te zien, komen kinderen samen met hun ouders vanalles te weten over dit dier – en gaan ze vooral ook zelf aan de slag. Zo mogen ze onder andere voelen in een ‘walvisbek’ en kunnen ze het walvisorgel bespelen om de geluiden na te bootsen.

De tentoonstelling ‘Bloed, zweet en walvistraan’ en de interactieve gezinspresentatie zijn van 5 juni tot en met 5 september 2021 te zien in het Fries Scheepvaart Museum, Kleinzand 16 in Sneek. Online reserveren is verplicht en kan via www.friesscheepvaartmuseum.nl. Alvast een kijkje nemen? Een sneakpreview waarin gastcurator Anne-Goaitske Breteler u meeneemt langs de highlights van de tentoonstellig, is te zien YouTube. Breteler werkt ook aan een podcast, waarin ze in gesprek gaat met oud-walvisvaarders